Võ Duy Ninh là võ quan cao cấp đầu tiên của triều Nguyễn hy sinh trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Theo sách “Đại Nam chính biên liệt truyện”, Võ Duy Ninh tên chữ là Trọng Chi, biệt hiệu Trúc Nghiêm, Võ Chí Hiền, quê ở làng Đại An, xã Hành Phong (nay là xã Hành Thuận, huyện Nghĩa Hành), xứ Quảng. tỉnh Ngãi. Theo gia phả, ông là con thứ trong một gia đình có ba anh em. Năm 1834, ông đỗ cử nhân khoa Giáp Ngọ tại trường thi Thừa Thiên, được bổ làm Án sát.

Theo gia phả, ông là người văn hay chữ tốt, giọng đọc hay nên nhiều lần được vua Tự Đức triệu vào đọc văn tế trong lễ tế Nam Giao. Năm 1847, ông được cử làm Chánh sứ tỉnh Phú Yên. Năm 1848, ông làm Chủ khảo trường thi Hương, Thanh Hóa. Năm 1852, ông được triều đình cử đi làm Tri Bộ Lại. Năm 1856, ông được bổ làm quan đến chức Giám khảo khoa thi Hội.

Ngày 1-9-1858, liên quân Pháp – Tây Ban Nha do Rigault de Genouilly chỉ huy nổ súng tấn công Đà Nẵng, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược nước ta. Tháng 10 năm ấy, theo lệnh của triều đình, dù đang chịu tang mẹ, Võ Duy Ninh phải tức tốc về kinh nhận chức Trấn thủ thành Gia Định rồi tức tốc vào Nam Kỳ củng cố lực lượng. phòng ngự tại chỗ. sẵn sàng đánh giặc, bảo vệ bờ cõi Tổ quốc. Đầu năm sau, ông được thăng Tổng đốc Định – Biên, cai quản hai phủ Gia Định và Biên Hòa. Tuy nhiên, khi ông vừa vào Gia Định nhậm chức Tổng đốc được hai ngày thì quân Pháp nổ súng tấn công Cần Giờ – Gia Định.

Nhận thức được tiềm lực của quân Pháp, ông một mặt tìm cách gọi viện binh từ các tỉnh về cứu thành, mặt khác chấn chỉnh đội ngũ và tinh thần binh lính. Khi quân Pháp ồ ạt tiến vào cổng thành, bắn phá các đồn ven sông và tiến vào thành Gia Định, ông đã thúc quân chống trả quyết liệt, nhưng không giữ được thành trước lực lượng đông đảo của giặc. Quân Pháp tiến vào thành, Tổng đốc Võ Duy Ninh bị đạn bắn trọng thương, bất tỉnh. Ông được lính khiêng về làng Phước Lý, huyện Phước Lộc. Tỉnh dậy, biết quân Pháp đã chiếm thành Gia Định, ông rút gươm tự vẫn vào ngày 17-2-1859. Sau khi chiếm được thành, ngày 18-3-1859, quân Pháp cho đặt hàng chục quả nổ cho nổ nhiều đoạn thành. bức tường, đốt dinh thự và các loại của cải bên trong, đốt lúa của dân. Có giai thoại kể rằng, thuở ấy, kho thóc của thành Gia Định cháy đến 2 năm mà khói vẫn nghi ngút.

Tin Gia Định thất thủ đến tai triều đình, chiếu theo pháp luật, vua Tự Đức tước bỏ chức Tổng đốc Võ Duy Ninh. Sau nhờ quan Khâm sai đại thần Nguyễn Bá Nghi vào Nam, biết sự việc, ông đã 3 lần tâu cáo xin vua cho tìm được hài cốt Võ Duy Ninh. Lần thứ ba, vua Tự Đức chuẩn bị sẵn sàng sau khi phạt Nguyễn Bá Nghi 3 tháng lương. Mãi đến năm Bảo Đại thứ 6, Võ Duy Ninh mới được phục chức và được vua ban sắc chỉ nói rằng thân thế của ông chỉ là do vua chưa hiểu hết.

Võ Duy Ninh có 2 vợ và 4 người con – hai trai, hai gái. Bà Đào Thị Thanh là con gái của quan Lại trưởng Đào Nguyên Phổ, quê ở Bà Chiểu, Gia Định. Sau khi vua Tự Đức chấp thuận cho gia đình cải táng hài cốt chồng, bà cùng con trai Võ Duy Lập lặn lội vào Bà Chiểu tìm hài cốt ông mất một năm, rồi ba tháng nữa. được đưa về an táng tại xã Chánh Lộ (TP.Quảng Ngãi ngày nay).

Sau khi cha “tuẫn đạo về thành”, noi gương trung nghĩa của cha và cũng là để trả thù nhà nợ nước, Võ Duy Lập đã gia nhập nghĩa quân của Trương Công Định, tiếp tục đánh Pháp. Ông trở thành người anh hùng của nghĩa quân, khai sinh ra chiến khu Đồng Tháp Mười, chiến đấu 5 năm cho đến ngày hy sinh (1866), được nghĩa quân suy tôn là “Thiên Hộ Vương”. Ông đã trở thành một huyền thoại tượng trưng cho sự kiên cường bất khuất của nhân dân Nam Bộ chống thực dân Pháp. Sau khi Vương Võ Duy Lập qua đời, giặc Pháp truy lùng con cháu người anh hùng để truy sát. Con cháu Võ Duy Lập phải thay tên, đổi họ, ly tán khắp nơi.

Cuộc thảo luận:

Từ nội dung của giai thoại này, có thể thấy Võ Duy Ninh đã đi vào lịch sử với một sự lựa chọn dứt khoát và sáng suốt: Làm Tổng trấn Định – Biên, ông hết mình vì công cuộc trị quốc, trị quốc. quyết tâm đương đầu, không sợ hãi trước những khẩu đại bác bằng đồng tối tân của thực dân Pháp xâm lược. Rồi khi trận đánh kết thúc, quân thua, thành vỡ, ông quyết tử. Cái chết của ông đã mở ra một giai đoạn bi tráng trong lịch sử dân tộc, nhưng đồng thời cũng thể hiện tinh thần xả thân oanh liệt của các võ sư Việt Nam: lấy cái chết để đền ơn Tổ quốc.

Như vậy, Võ Duy Ninh là vị tướng đầu tiên hy sinh trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Noi gương ông, mấy mươi năm sau, khắp mọi miền đất nước đều có những anh hùng của đất nước như Trương Công Định (1864), Nguyễn Tri Phương (1873), Hoàng Diệu (1882), Phan Đình Phùng (1896)… Đặc biệt Con trai Võ Duy Ninh là Võ Duy Lập đã noi gương cha, trở thành anh hùng tiêu biểu trong phong trào vũ trang chống Pháp ở Nam Bộ – góp phần viết nên trang sử chiến tranh, hào hùng. anh hùng dân tộc nửa cuối thế kỉ XIX.

Theo Baihocdoisong.com